Σας παρουσιάζω το άρθρο μου που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «απάνθισμα» την άνοιξη του 2010.

Είναι πλέον γνωστό ότι για την επίλυση ενός προβλήματος δεν χρησιμοποιούμε όλο μας τον εγκέφαλο, αλλά μόνο ένα συγκεκριμένο τμήμα του, αυτό που χρειάζεται κάθε φορά ανάλογα με τον τύπο του προβλήματος. Με ανάλογο τρόπο η νοημοσύνη μας δεν είναι μία, αλλά είναι πολύμορφη. Βασισμένος στα αποτελέσματα των μελετών για τον εγκέφαλο ο Χάουαρντ Γκάρντνερ, ψυχολόγος στο Χάρβαρντ, διαίρεσε τη νοημοσύνη σε εφτά είδη, το καθένα από τα οποία αντιστοιχεί σε εφτά διαφορετικά πεδία της ανθρώπινης δραστηριότητας:

Γλωσσικολεκτική.
Λογικομαθηματική.
Μουσική.
Σωματική ή Κιναισθητική.
Χωρική
Ενδοπροσωπική.
Διαπροσωπική ή κοινωνική.

Οι δύο πρώτες είναι σημαντικές στο σχολείο, οι επόμενες τρεις στην τέχνη και οι δύο τελευταίες στη συναισθηματική νοημοσύνη. Ο καθένας από μας μπορεί να είναι λιγότερο ή περισσότερο ευφυής σε κάποιον από αυτούς τους τομείς, αλλά αν έχει θέληση, μπορεί να βελτιωθεί αισθητά σε όλους.

Ποιες από αυτές είναι σημαντικές στην ενασχόληση με το σκάκι; Σίγουρα η λογικομαθηματική. Είναι η ικανότητα να αναλύει κάποιος λογικά τα προβλήματα, να κάνει μαθηματικές πράξεις και να σκέφτεται τα γεγονότα με επιστημονικό τρόπο. Ιδιαίτερα προικισμένοι σ' αυτό είναι οι μαθηματικοί και οι επιστήμονες. Στον εγκέφαλο υπάρχουν δύο περιοχές ειδικευμένες στα μαθηματικά. Η μία αισθάνεται τις ποσότητες με οπτικοχωρικό τρόπο και μας βοηθά να υπολογίζουμε με το μάτι, ότι π.χ. το ένα κτίριο είναι ψηλότερο από το άλλο. Αυτός ο τύπος νοημοσύνης εντοπίζεται στον αριστερό και δεξιό βρεγματικό λοβό. Είναι σημαντική για τον έλεγχο των δακτύλων και την οπτικοχωρική αναπαράσταση της πραγματικότητας. Η άλλη περιοχή "διαβάζει" τους αριθμούς και τα σύμβολα με "γλωσσικό τρόπο". Αυτή η περιοχή είναι που βοηθά τους σκακιστές να παίζουν ‘τυφλό σκάκι’.

Γνωρίζατε ότι ο Κασπάροβ απέφευγε να παίζει τυφλό σκάκι, γιατί, όπως ο ίδιος λέει, το αποκαλούσε χάσιμο χρόνου και ενέργειας; Ίσως τελικά να μην ήτανε τόσο ‘έξυπνος’ όσο οι υπόλοιποι σκακιστές. Είναι γεγονός όμως, ότι όλοι οι κορυφαίοι παίχτες μπορούν να παίξουν τυφλό σκάκι σε πολύ υψηλό επίπεδο. Μάλιστα αν δεν γνωρίζει κάποιος ότι η παρτίδα παίχτηκε με τους κανόνες του τυφλού σκακιού, δεν βρίσκει και πολλές διαφορές από μια κανονική παρτίδα τέτοιων παιχτών! Για να πεισθείτε μπορείτε να παρακολουθήσετε το ηλεκτρονικό τουρνουά τυφλού σκακιού ( Amber blindfold and rapid tournament ) που γίνεται κάθε χρόνο περίπου την άνοιξη στο Μονακό της Γαλλίας.

Επίσης η χωρική νοημοσύνη είναι εκείνη που μας βοηθάει να αναγνωρίζουμε, να παρεμβαίνουμε και να προσανατολιζόμαστε στο χώρο. Είναι απαραίτητη στους ναυτικούς, στους πιλότους και φυσικά στους σκακιστές. Είναι πιο αναπτυγμένη σε όσους έχουν καλή οπτική μνήμη και ικανότητα να θυμούνται τις διαστάσεις και τα σχήματα των αντικειμένων.

Η ενδοπροσωπική είναι η ικανότητα να καταλαβαίνουμε τον εαυτό μας, τις επιθυμίες, τους φόβους, τις διαθέσεις μας και να χρησιμοποιούμε αυτές τις πληροφορίες για να ρυθμίζουμε τη ζωή μας. Είναι ένα από τα πιο παραμελημένα ήδη νοημοσύνης. Η ικανότητα να αποφασίζουμε σωστά, να παίρνουμε δηλαδή τις καλύτερες αποφάσεις όταν διαθέτουμε πολλές επιλογές είναι καίριας σημασίας για το σκάκι και για την ζωή. Επίσης ποιοι θέλουμε να είμαστε, ποιο επάγγελμα να διαλέξουμε, ποιον να παντρευτούμε…

Τέλος η διαπροσωπική ή κοινωνική είναι η ικανότητα να καταλαβαίνουμε τις προθέσεις ή τις επιθυμίες των άλλων και να συνεργαζόμαστε αποτελεσματικά μαζί τους. Οι πωλητές, οι εκπαιδευτικοί, οι πολιτικοί ηγέτες και οι ηθοποιοί χρειάζονται ιδιαίτερα αναπτυγμένη διαπροσωπική νοημοσύνη. Αυτή συνδέεται άμεσα με την ενδοπροσωπική γιατί μόνο γνωρίζοντας τον εαυτό μας και τα συναισθήματά μας μπορούμε να κατανοήσουμε τον κόσμο που μας περιβάλλει. Δεν θα μπορούσαμε να παίξουμε καλό σκάκι αν δεν μαντεύαμε ούτε μια κίνηση του αντίπαλού μας. Χωρίς να μαντεύουμε τις κινήσεις του αντίπαλού μας δεν μπορούμε να προετοιμάσουμε σωστά την άμυνά μας ή την επίθεσή μας, αφού θα βρισκόμασταν συνέχεια προ εκπλήξεων.

Η ικανότητα του εγκεφάλου να μαθαίνει δε σταματάει ποτέ, αν και μεταβάλλεται κατά τη διάρκεια της ζωής. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με την πεποίθηση ότι η νοημοσύνη είναι γενετικά προκαθορισμένη και αμετάβλητη.

Με τα νέα αυτά δεδομένα λοιπόν βλέπουμε ότι τα τεστ ευφυΐας, που υπάρχουν, δεν μπορούν να δώσουν μια σφαιρική εικόνα του εξεταζομένου, καθώς δεν ελέγχουν όλο το πεδίο της νοητικής του απόδοσης. Κατά συνέπεια φαίνεται πώς τα τεστ αυτά εξετάζουν μόνο τα δύο πρώτα είδη της νοημοσύνης, αφήνοντας τα υπόλοιπα στην άκρη. Μήπως λοιπόν θα πρέπει να θεωρείται έξυπνος όποιος παίζει λογικό σκάκι, οποίος γνωρίζει ακριβώς την θέση των κομματιών χωρίς να βλέπει την σκακιέρα, οποίος μπορεί να τιθασεύει τον εαυτό του ώστε να μην παρασύρεται από τις προκλήσεις ή οποίος μπορεί να μαντεύει τις προθέσεις του αντίπαλου του και γενικότερα των συνάνθρωπων μας;

Share on Facebook